بورس انرژی

تاریخچه بورس انرژی

در دهه 80 میلادی صنایع مختلفی که صنعت برق نیز جزو آنها بود، دستخوش تغییرات اساسی شد. هدف عمده و اصلی این تغییرات، تشکیل بازارهای رقابتی و خروج صنایع از حالت انحصار بود. صنعت برق نیز در همین راستا از جمله صنایعی بود که در طول حدودا بیست و پنج سال گذشته در کشورهای اروپایی و آمریکایی که از موفقترین کشورها در این صنعت بودند نیز دستخوش این تغییرات قرار گرفتند. آوازه منافع این تغییرات کم کم به کشورهای دیگر نیز رسید و در بین کشورهای خاورمیانه، ایران به عنوان اولین کشوری بود که تجدید ساختار در صنعت برق را در سالهای دهه هفتاد آغاز کرد و با تشکیل بازار برق در سال 1382 و همچنین تاسیس شرکت مدیریت شبکه برق ایران (IGMC) در سال 1383 رسما وارد این عرصه گردید. ایران در راستای تجدید ساختار در صنعت برق به دنبال اهداف ذیل است:

• کشف قیمت تمام شده برق
• شفافیت هزینه ها
• ایجاد محیط رقابتی و جلوگیری از انحصار
• کاهش تصدی گری دولت
• جبران کمبود منابع دولتی برای سرمایه گذاری
• تبعیت از قوانین بین المللی برای ورود به تجارت جهانی

برای رسیدن به اهداف فوق شرکت مدیریت شبکه برق ایران موظف شد علاوه بر مدیریت بازار برق، راه اندازی بورس برق را نیز که یکی از مواد اصلی اساسنامه آن شرکت هست برعهده گیرد. که در نهایت در تاریخ 30/3/90 مجوز راه اندازی بورس انرژی با محوریت برق صادر شد و در اسفندماه سال 1391 معاملات رسمی برق در بورس انرژی صورت پذیرفت.

ملی بودن پروژه راه اندازی بورس برق باعث کارکردهای ملی و فراملی زیادی در ابعاد سیاسی و اقتصادی شد و به دلیل قرار گرفتن ایران در منطقه نفتخیز خلیج فارس و آسیای مرکزی و دارا بودن زیرساختهای مناسب در زمینه تولید، توزیع و انتقال برق مطابق با استانداردهای معتبر جهانی، از جایگاه استراتژیکی برخوردار است. در نتیجه راه اندازی بورس برق آثار قابل توجهی به همراه داشت که میتوان به زمینه های راه اندازی بازارهای منطقه ای برق اشاره کرد.

الزامات قانونی راه اندازی بورس برق

• سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در زمینه برق
• اساسنامه شرکت مدیریت شبکه برق ایران
• بند 3 ماده 2: برقراری شرایط خرید و فروش رقابتی برق و ایجاد و توسعه بازار و بورس برق
• بند 4 ماده 7: راهبریِ، انجام عملیات و توسعه بازار و بورس برق
• بند الف ماده 15 قانون برنامه چهارم توسعه
• بخش 6 سند خط مشی شرکت سهامی مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران (توانیر)
• توسعه بازار و بورس برق از دو طرف عرضه و تقاضا
• ارتقای سطح دانش و مهارت شرکتهای زیرمجموعه در انجام معاملات بازار و بورس برق
• طراحی سازوکارهای لازم برای حضور شرکتهای زیرمجموعه در بازار و بورس برق
• اتخاذ تدابیر لازم برای حصول اطمینان از رقابت سالم میان شرکت کنندگان و رعایت دقیق ضوابط و مقررات ذیربط
• تدوین برنامه ها و انجام اقدامات لازم برای پیشگیری از انجام هر نوع عملیات مغایر با سلامت بازار  و بورس برق 
• بند 11 برنامه بخش برق و انرژی وزارت نیرو در دولت دهم
• راه اندازی بورس برق و افزایش سهم معاملات در بورس به میزان حداقل 50% حجم برق مصرفی
• بند 5 ماده 7 دستورالعمل بند و ماده 133 قانون پنج ساله توسعه
• پس از راه اندازی بورس انرژی، تامین انرژی برای مصارف سطح ولتاژ انتقال و فوق توزیع توسط شرکتهای برق منطقه ای و همچنین تامین انرژی برای مصارف با قدرت بیش از 5 مگاوات توسط شرکتهای توزیع نیروی برق به تدریج محدود خواهد شد. به نحوی که تا پایان برنامه پنجم توسعه این قبیل مصرف کنندگان باید حداقل دو سوم انرژی مورد نیاز خود را از نیروگاههای غیردولتی، عرضه کننده ها و یا بورس تامین کنند.

مزایا و ویژگیهای معاملات برق در بورس انرژی

بورس ها نمونه های بسیار نزدیک به بازار رقابت کامل هستند. کالاها در بورس همانند و همگن هستند و به دلیل تعداد زیاد خریدار و فروشنده در آن و همچنین آزادی ورود و خروج، قیمتها نزدیک به قیمت تعادلی میباشند. از مزایای بورس میتوان به :

• شفافیت بیشتر اطلاعات و قیمتها
• کشف سریع قیمت
• نوسان قیمت بر اساس واقعیتهای بازار و صنعت
• نقدشوندگی بالاتر
• امکان نظارت بیشتر بر معاملات و ردیابی تخلفات
• پوشش ریسک
• کاهش هزینه های مبادله
• و سلامت بازار

اشاره کرد.

جایگاه قانونی بورس انرژی در بازار سرمایه

شورای عالی بورس و اوراق بهادار

متولی سیاستگذاری کلان

بورس اوراق بهادار،شرکت فرابورس ایران، بورس انرژی(سهامی عام)، بورس کالای ایران

بورس ها

سازمان بورس و اوراق بهادار

نهاد ناظر

ترکیب سهامداران بورس انرژی

بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار 20% سهام به فعالین حوزه برق و نفت، 60% سهام به نهادهای مالی و 20% سهام به عموم مردم اختصاص یافت.

ردیف	نام	تعداد سهامدار	تعداد سهام	درصد مالکیت
1	نهادهای مالی بورس انرژی	000/567/119	185	8/59
2	فعالان بورس انرژی	000/567/38	100	3/19
3	سایر اشخاص بورس انرژی	000/866/41	619/5	9/20
	جمع	000/000/200	904/5	100

 

آشنایی با دو بورس برق موفق دنیا

بورس نوردپول (Nord Pool)

بازار برق نوردپول اولین بازار برق بین المللی در تجارت برق است که به تدریج طی سالهای 91-1990 شکل گرفته است. تا سال 2000 سه کشور همجوار اروپایی (سوئد،دانمارک و فنلاند) را نیز در برگرفت. بازار برق نوردپول پیشرفته ترین بازار اروپایی از نظر اندازه (حجم)، انعطاف پذیری و شفافیت در عملکرد است و به لحاظ سازوکار پویا و کارا شهرت جهانی دارد. که علت آن را میتوان در ایجاد محیط امن برای مشتریان، ایجاد شفافیت در بیان اطلاعات مربوط به هزینه ها، جو اعتماد متقابل از طریق اطلاع رسانی دقیق و به موقع دانست.

بازار نوردپول از 2 نوع کلی بازارها تشکیل شده است:

• بازار فیزیکی NordPool Spot AS
• بازار مالی (بورس برق) Nasdaq OMX Commodities (NOMXC)

شرکت کنندگان این بازارها عبارتند از :

• تولیدکننده ها
• خرده فروشهای انرژی
• بهره برداران سیستم انتقال و کمپانیهای شبکه
• صنایع بزرگ و کوچک
• شرکتهای سرمایه گذار
• صندوقهای پوشش ریسک
• بانکها
• بازارسازها
• کارگزاران شرکتهای تجاری و مدیران سهام
• دلالان
• سایر نهادهای مالی

بورس انرژی اروپا

این بورس در سال 2002 با به هم پیوستن دو بازار برق لیپزیگ و فرانکفورت آلمان تاسیس شد. و تبدیل به یک بورس برای اروپا و شرکت کنندگان بین المللی تبدیل گشت.

بورس انرژی اروپا بر مدل تجارت آزاد مبتنی است و علت آن افزایش انعطاف پذیری، پوشش ریسک بازار و مبادله سیستماتیک انرژی میباشد.

شرکتهای Europen Energy Exchange AG  و EEX Power Derivatives GmbH شرکتهای اداره کننده بورس هستند.